Kiến trúc Long An – Nghĩ về sự phát triển bền vững

Trước năm 1975, kiến trúc công cộng và nhà ở kiên cố ở Long An  không nhiều, do chiến tranh, đời sống người dân không ổn định, nguồn lực đầu tư cho phát triển kinh tế văn hóa xã hội rất hạn chế. Sau ngày thống nhất đất nước, Nhà nước, người dân hầu như chỉ tập trung vào việc khôi phục sản xuất, ổn định đời sống. Nhu cầu nhà ở, công trình công cộng tiết giảm đến mức tối thiểu.
Từ cuối thập niên 1980-1990, chủ trương của Đảng về đổi mới phát triển đất nước, xóa bỏ dần cơ chế kinh tế tập trung, bao cấp. Giá các mặt hàng lương thực, thực phẩm, nguyên vật liệu sản xuất, tiêu dùng gần phù hợp với thị trường, việc xây dựng ở địa phương có cơ hội nảy nở, sinh sôi. Kiến trúc và kiến trúc sư (KTS) được người dân và các cấp chính quyền quan tâm, biết đến.
Hội KTS tỉnh Long An được thành lập ngày 1/8/1988, là một trong các Hội hình thành khá sớm ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL. Nhờ có nguồn vật liệu tương đối đáp ứng nhu cầu xây dựng, người dân, doanh nghiệp và các chủ đầu tư nhà nước đã có nhiều lựa chọn đối tác cho công việc thiết kế xây dựng (KTS hành nghề tự do, KTS trong Hội hành nghề trong Văn phòng tư vấn của Hội), thay vì chỉ phụ thuộc vào đơn vị tư vấn duy nhất của nhà nước ở địa phương.
CLB KTS trẻ là mô hình mới, từ năm 2011 (ở ĐBSCL) đến nay, nhưng thu hút mạnh mẽ lực lượng KTS (không kể già, trẻ, mặc dù khái niệm KTS trẻ là ≤ 45 tuổi), do hình thức, yêu cầu, thể thức hoạt động linh hoạt, vui tươi, đậm chất nghề nghiệp và chủ yếu là tự nguyện. Nhiều kỹ sư, chuyên gia (xây dựng, vật liệu xây dựng, thông gió, chiếu sáng, quản lý xây dựng, ...) rất hào hứng khi tham gia các sự kiện của CLB KTS trẻ. Liên hoan KTS trẻ (Hội trại) Cần Thơ 2011 để lại dấu ấn mạnh mẻ trong cộng đồng KTS cả nước, khơi nguồn cho nhiều liên hoan KTS trẻ toàn quốc, ấn tượng hơn vào những năm tiếp theo.
Những đóng góp cho sự phát triển
Đến nay, Hội đã được lãnh đạo tỉnh, huyện, thị,..trong địa phương tín nhiệm, mời  chủ trì hoặc tham gia tuyển chọn tác phẩm, tác giả, đơn vị tư vấn thiết kế kiến trúc, logo,  phản biện, góp ý kiến vào phương án thiết kế, tác phẩm điêu khắc nghệ thuật, tranh hoành tráng, tượng đài, tượng danh nhân,.., các chủ trương, chính sách, chương trình kế hoạch phát triển KTXH của địa phương. Các dự án quan trọng đều có sự tham gia phản biện hoặc góp ý, hoặc trực tiếp tư vấn, tổ chức thi tuyển kiến trúc, lập dự án, trực tiếp thiết kế, quy hoạch xây dựng,…, của KTS địa phương.
Nhu cầu xây dựng các công trình công cộng như bệnh viện, chợ, trường học, thư viện, nhà văn hóa, công viên văn hóa, vừa là cơ hội vừa là đòi hỏi, thách thức vai trò của kiến trúc và KTS về quy hoạch, thiết kế, phát triển đô thị và xây dựng trong bối cảnh, tương lai do ảnh hưởng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu và nước biển dâng đối với địa phương. KTS Long An đã rất tích cực đóng góp vào Chương trình xóa nhà tạm, xóa “cầu tõm”, Chương trình xây dựng cụm tuyến dân cư thông qua các đồ án quy hoạch chi tiết các cụm, tuyến dân cư vượt lũ, thiết kế các công trình công cộng,  nhà ở nông thôn vùng ngập sâu,…, đã góp phần hình thành những điều kiện cơ bản cho cuộc sống ổn định, từng bước phát triển của người dân vùng nông thôn đã bao đời phải chịu cảnh “nhà đá, nhà đạp”, lũ lụt hàng năm,…
Quy hoạch chung, Quy hoạch chi tiết, chương trình phát triển đô thị đòi hỏi nỗ lực của KTS trong tỉnh. Nhiều công trình kiến trúc có giá trị đã được thiết kế trong giai đoạn này. Các khu đô thị mới hình thành với tâm huyết của các KTS hành nghề, quản lý dự án, quản lý nhà nước và lãnh đạo Hội. Khu Đô thị mới TP.Tân An, Đức Hòa, Bến Lức, Cần Giuộc, Kiến Tường,…, đã góp phần vào sự định hướng, phát triển không gian đô thị Long An, đáp ứng yêu cầu cuộc sống hiện tại và tương lai. 
Với giải pháp kiến trúc phù hợp điều kiện địa chất, nắng, gió, mưa, nhiệt độ, độ ẩm, qui luật lũ lụt trong tỉnh, nhiều công trình đã đáp ứng tốt yêu cầu công năng, sử dụng năng lượng hiệu quả, đảm bảo yêu cầu nâng cấp, chuyển đổi trang thiết bị theo công nghệ mới trong điều kiện khoa học, công nghệ ngày càng phát triển. Giải pháp kiến trúc tốt, hợp lý, phù hợp điều kiện tự nhiên, môi trường kinh tế, xã hội ở địa điểm xây dựng sẽ luôn đáp ứng sự phát triển bền vững.
Hội Kiến trúc sư Long An
Thành lập từ tháng 8/1988, Hội KTS Long An đến nay đã hoạt động, phát triển hơn 35 năm. Những công trình do Hội tư vấn thi tuyển kiến trúc đã góp phần quan trọng làm thay đổi diện mạo địa phương, được lãnh đạo các cấp tin tưởng. Công trình đầu tiên là Bệnh viện ĐK Long An, được khởi công từ năm 1995, khánh thành năm 2000. Công trình sử dụng giải pháp chiếu sáng, thông gió tự nhiên rất tốt; hệ thống điện vận hành liên tục không gián đoạn, máy phát điện dự phòng, đủ công suất tiêu thụ, với thiết bị ATS phát điện tức thời khi điện lưới bị cúp; hệ thống khí y tế, chuông báo gọi đến đầu giường bệnh,… Từ những kinh nghiệm quản lý lập dự án, thiết kế, xây dựng do Hội thực hiện, đào tạo bộ máy, con người,…, ngành y tế đã tổ chức xây dựng thành công các công trình y tế tuyến huyện. Kiến trúc công trình Bệnh viện ĐK Long A, được nhận giải thưởng kiến trúc quốc gia, Giải tưởng VHNT Tp HCM, Bệnh viện của Trẻ Em,..
Công viên “Long An Trung dũng kiên cường, toàn dân đánh giặc” được tổ chức thi tuyển từ thiết kế tổng thể đến phần tượng đài, là một trong những công trình biểu tượng của tỉnh, vừa đáp ứng yêu cầu giáo dục truyền thống đấu tranh cách mạng, vừa là khu vực cho người dân TP.Tân An đến nghỉ ngơi, dạo chơi. Nhóm tác giả thực hiện thiết kế công trình nhận giải thưởng VHNT Nguyễn Thông. Công viên Văn hóa TP.Tân An cũng là một công trình được xây dựng qua thi tuyển. Hiện là khu vực quan trọng tổ chức các sự kiện của tỉnh và thành phố như: Lễ hội nhân các ngày lễ lớn, hội chợ triển lãm định kỳ hàng năm. Khu Di tích lịch sử cách mạng Bình Thành cũng là công trình được hình thành qua thi tuyển kiến trúc. Khu hành chánh tập trung của tỉnh cũng được hình thành qua thi tuyển kiến trúc. Do điều kiện kinh phí hạn chế, phải phân kỳ đầu tư, nên việc  thực hiện chưa hoàn thiện như mong muốn. Nhiều khu vực, công trình khác trong tỉnh, huyện cũng được hình thành qua thi tuyển kiến trúc, hoặc lựa chọn các tác giả đã có kinh nghiệm, uy tín thực hiện giúp tỉnh có nhiều công trình tương đối đặc sắc,  được xã hội, cộng đồng và lãnh đạo tin tưởng.
Những điều đọng lại
Trãi qua nhiều năm, giải thưởng kiến trúc quốc gia vẫn chưa thấy xuất hiện tác giả là các KTS ở Long An (ngoại trừ Tác phẩm Nhà Thi đấu Long An – KTS Võ Văn Thành – Trần Kim Lân, năm 1994 ), nếu có chăng, cũng chưa đạt được số phiếu tuyệt đối đồng thuận của Hội đồng chấm giải. Có lẽ, KTS Long An cần dành nhiều thời gian hơn suy ngẫm về điều này.
Hội thảo, diễn đàn về các chủ đề kiến trúc, vật liệu xây dựng, quy hoạch chung, quy hoạch chi tiết, chương trình dự án của địa phương,.., triển lãm tác phẩm kiến trúc, đồ án quy hoạch, dự án phát triển đô thị,... ham quan các di tích lịch sử, danh thắng, công trình kiến trúc mới, nổi bật của địa phương, giao lưu văn nghệ, thể thao, học tập kinh nghiệm, là hoạt động thường thu hút đông đảo KTS tham gia tích cực, nhiệt tình và tự nguyện. Từ các cuộc hội thảo này nhiều thông tin, kiến thức, nhận thức mới, được lan tỏa tích cực và thu hút người dân, doanh nghiệp, nhà quản lý, lãnh đạo địa phương quan tâm nhiều hợn đến kiến trúc.
Sự nhiệt tình chủ động và tâm huyết của lãnh đạo hội, hội viên và KTS là yếu tố quyết định. Tác động của lãnh đạo địa phương cùng sự chia sẻ, hổ trợ của cộng đồng, người dân sẽ thúc đẩy tích cực công việc sáng tác, thiết kế, xây dựng nông thôn mới, quản lý quy hoạch và trật tự xây dựng đô thị, quản lý kiến trúc, phát huy giá trị di sản văn hóa, lịch sử, phát triển đô thị ở Long An trong thời gian tới. Uy tín, đạo đức nghề nghiệp, kinh nghiệm và nhiệt tình của KTS , đặc biệt là KTS trẻ, sẽ là yếu tố chủ lực để có nhiều tác phẩm kiến trúc giá trị cho địa phương, khu vực, đất nước.
Thay lời kết
Sau những “cơn lốc” đô thị hóa, phố hóa nông thôn, xu hướng toàn cầu hóa, nhu cầu hội nhập, Kiến trúc Long An sẽ ra sao? Trào lưu nào: hiện đại, hậu hiện đại, high-tech, sinh thái, xanh, bền vững, thân thiện,…? Có lẽ nào kiến trúc Long An chỉ là những ngôi nhà trăm tuổi thời Pháp thuộc, hay nhà 1-2-3-5-7-9 gian truyền thống ở làng quê, phố thị “miệt vườn”? và, những dãy nhà phố đơn điệu, thiếu bản sắc, đặc trưng? Kiến trúc bền vững hay nghề kiến trúc bền vững? Phát triển hay giữ bản sắc hoặc đáp ứng yêu cầu cả hai?
Long An đang đứng trước nhiều thử thách khắc nghiệt, biến đổi khí hậu, nước biển dâng, công nghệ lạc hậu, chậm chuyển đổi trong nhiều lãnh vực, cơ sở hạ tầng vẫn chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, văn hóa xã hội. KTS Long An sẽ cần nỗ lực nhiều hơn để giải quyết được những vấn đề không chỉ trong hiện tại, trước mắt. Rất mong những ưu tư, trăn trở này, được Lãnh đạo Đảng, Nhà nước địa phương, cộng đồng và người dân cùng chia sẻ, tạo điều kiện để KTS làm tốt chức năng nghề nghiệp của mình trong công cuộc xây dựng và phát triển địa phương, đất nước bền vững.