Văn nghệ Long An - hành trình đóng góp vào sự nghiệp cách mạng

          Là vùng đất có truyền thống lịch sử - văn hóa, văn học nghệ thuật sớm hình thành ở Long An từ những ngày khai mở đất phương Nam dưới các hình thức diễn xướng dân gian, như: hò, lý, bóng rỗi, đánh động..., rồi nghệ thuật đờn ca nhạc tài tử, sau đó là sân khấu truyền thống từ cuối thế kỷ XIX, gắn liền với tên tuổi của những nghệ nhân, nhạc sĩ tiền phong, như: Nguyễn Quang Đại, Cao Văn Lầu - tác giả bản Dạ cổ hoài lang, tiền thân của bài Vọng cổ ngày nay... Rồi văn học viết ra đời gắn với vai trò của giới trí thức nho học đứng về phía nhân dân, dùng văn thơ yêu nước làm vũ khí chống giặc mà Nguyễn Đình Chiểu với Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc lần đầu tiên vẽ lên văn học sử nước nhà hình ảnh người nông dân anh hùng như một tượng đài đầy bi tráng và đẹp đẽ, chính là điểm sáng lung linh và rực rỡ của văn học nghệ thuật Long An xưa trong những ngày đầu chống Pháp xâm lược.
          Khi Đảng ra đời lãnh đạo cách mạng, hoạt động của các đoàn Văn công Mạ Xanh, Mầm Sống Mới, Đàn Chim Việt; những tác phẩm mỹ thuật như tranh sơn dầu Cánh tay chỉ đạo của Huỳnh Văn Gấm; các bài thơ Tình Tháp Mười của Bảo Định Giang, ca khúc Tiểu đoàn 307 của Nguyễn Hữu Trí (phổ thơ Nguyễn Bính), Đài Phát thanh Tiếng nói Nam Bộ kháng chiến phát sóng buổi đầu tiên vào ngày 1/12/1947 tại bờ kinh Quận (nay thuộc xã Hậu Thạnh Đông, huyện Tân Thạnh)..., đặc biệt là tác phẩm điện ảnh Chiến trận Mộc Hóa do Mai Lộc và Khương Mễ của Tổ Điện ảnh - Nhiếp ảnh Khu 8 ghi hình trực tiếp tại trận đánh vang danh này năm 1948, lần đầu tiên đưa điện ảnh cách mạng đến với nhân dân, khơi nguồn điện ảnh cách mạng, tất cả góp phần làm cho vùng đất căn cứ lòng dân bưng biền Đồng Tháp Mười ở Long An trở thành điểm sáng trong đường lối “Kháng chiến hóa văn hóa, văn hóa hóa kháng chiến ” của Đảng ta trong 9 năm chống Pháp.
         Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đánh dấu bước ngoặt lớn mạnh của văn nghệ Long An với Đại hội Văn học nghệ thuật toàn tỉnh lần đầu tiên (ngày 18/12/1964 tại xã Lộc Giang, huyện Đức Hòa) để phát động rộng rãi phong trào sáng tác văn nghệ phục vụ cách mạng. Ngoài lực lượng văn nghệ sĩ tại chỗ, “hấp lực” kỳ lạ bởi hiện thực phong phú, giàu chủ nghĩa anh hùng cách mạng, tấm lòng kiên trung, nồng hậu của vùng đất này đã đón nhận thêm lực lượng văn nghệ “R”, để từ đây nở rộ những tác giả tác phẩm, góp phần cho đồng bào và chiến sĩ giữ vững niềm tin và ý chí chiến đấu, cổ vũ cho khát vọng hòa bình thống nhất đất nước.
         Đó là Hoài Vũ với những vần thơ trải dài từ bưng biền Đồng Tháp Mười như: Đi trong hương tràm, Chia tay hoàng hôn…, đến Vàm Cỏ Đông, Anh ở đầu sông em cuối sông của miền hạ “chân trời bát ngát”…, để cảm hứng về một dòng sông quê hương lan tỏa đến tận miền Bắc và ca khúc Vàm Cỏ Đông với giai điệu trữ tình và hào hùng của Trương Quang Lục ra đời trong một đêm hè năm 1966, như chắp cánh thêm cho Vàm Cỏ Đông bay cao, bay xa và lay động mạnh mẽ đến mọi miền đất nước về một Long An chung thủy và hào hùng trong những năm tháng chống Mỹ ác liệt. Là Lê Lam với bức tranh sơn dầu Dừng lại ra đời từ thực tế đấu tranh của một phụ nữ Đức Hòa - Long An năm 1966, được Chủ tịch Hồ Chí Minh xem và Tổng Bí thư Trường Chinh đánh giá là không những góp phần tái hiện lịch sử hào hùng của nhân dân Long An nói riêng, của dân tộc ta nói chung, hơn thế, còn "thể hiện rõ khí phách Việt Nam”. Là Huỳnh Phương Đông - người được xem là mở đường cho hội họa Long An, cùng họa sĩ Nguyễn Đức Lưu và bộ phận hội họa Long An với những tác phẩm ký họa sinh động các anh hùng, chiến sĩ thi đua tại 2 lần Đại hội anh hùng chiến sĩ thi đua tỉnh Long An, về các trận đánh nổi tiếng như Đức Lập 1, 2, 3 (năm 1965), trận Bàu Tràm (1968), cuộc sống và chiến đấu của nhân dân Xóm Công Đoàn (Bình Hòa Bắc, Đức Huệ), Vành đai diệt Mỹ Rạch Kiến…, đặc biệt, là Phan Khương với bức ảnh khoảnh khắc chiến trường đi vào lịch sử: Bắt sống cố vấn Mỹ lần đầu tiên trên chiến trường miền Nam trong trận đánh Trung tâm huấn luyện biệt kích Hiệp Hòa ngày 23/11/1963.
         Đó là những đơn cử để minh họa và cũng chỉ là vài nét chấm phá vừa ôn lại truyền thống, vừa minh chứng cho những đóng góp của văn nghệ Long An được kết tinh từ những tấm lòng và vốn sống thực tế của cuộc sống chiến đấu của văn nghệ sĩ cách mạng trên mảnh đất “Long An trung dũng kiên cường”, “Tháp Mười anh dũng” đầy ác liệt, nhưng đầy tình yêu thương và rất đỗi hào hùng, thực sự rất đỗi khiêm nhường trước những đóng góp to lớn, thậm chí là đã đổi bằng sự hy sinh xương máu của biết bao nghệ sĩ - chiến sĩ trên mặt trận văn hóa nghệ thuật vào sự nghiệp cách mạng mà không thể nào cân đong, đo đếm hay định lượng bằng bất cứ huy chương hay giải thưởng nào.
            Kế thừa và phát huy truyền thống văn học nghệ thuật cách mạng, sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (1975), văn học nghệ thuật Long An quy tụ lực lượng trong hệ thống của Ty Thông tin - Văn hóa, đến ngày 1/3/1982, Phòng Văn nghệ tách ra thành lập Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh trên cơ sở hợp nhất hai Phân hội Văn nghệ Long An và Kiến Tường, trở thành cầu nối quan trọng trong việc tập hợp và hỗ trợ đội ngũ văn nghệ sĩ, để tiếp tục đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Từ ấy đến nay, trải qua 7 kỳ đại hội đã chứng kiến những nỗ lực lớn lao của văn học nghệ thuật tỉnh nhà. Từ những ngày đầu trong bối cảnh đầy khó khăn, bức bách của thời kỳ thực hiện cơ chế tập trung bao cấp, tác động tiêu cực từ tình hình thế giới khi hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu sụp đổ, rồi bước vào thời kỳ đổi mới, phát triển và hội nhập, văn học nghệ thuật tỉnh nhà luôn xác định rõ chức năng nhiệm vụ, vai trò của người văn nghệ sĩ trên mặt trận văn hoá tư tưởng, đã khắc phục khó khăn, củng cố và phát triển tổ chức. Cùng với sự ra đời của Tạp chí Văn nghệ Vàm Cỏ - “tiếng nói” của văn nghệ sĩ tỉnh nhà không ngừng được cải tiến về nội dung, hình thức và công tác phát hành, là sự tiếp nối xứng đáng tạp chí Văn nghệ Vàm Cỏ thời kháng chiến, trở thành diễn đàn văn học nghệ thuật trung tâm trong tỉnh, Đài Phát thanh Long An (tiền thân của Đài Phát thanh và Truyền hình Long An), tạo thêm nhiều “kênh” cho hoạt động sáng tác, biểu diễn, quảng bá, bên cạnh “sân chơi” chuyên nghiệp là các đoàn nghệ thuật… Hội từng bước mở rộng quy mô với sự hình thành các chi hội chuyên ngành như Văn học, Nhiếp ảnh, Âm nhạc, Mỹ thuật, Điện ảnh truyền hình, Kiến trúc sư (1988), Sân khấu (1989), Văn nghệ dân gian (1997), Múa (2022), phát hiện tài năng mới, bồi dưỡng thế hệ kế cận, tăng cường phát triển hội viên, đầu tư nâng cao chất lượng tác giả, tác phẩm, đẩy mạnh hoạt động thâm nhập thực tế, mở trại sáng tác, quảng bá, triển lãm, tổ chức biểu diễn giới thiệu và trao đổi tác phẩm, đa dạng việc hỗ trợ sáng tạo, tích cực tham gia hoạt động sáng tác… Vì vậy, đội ngũ văn nghệ sĩ không ngừng lớn mạnh, từ 25 hội viên năm 1982, đến nay phát triển lên hơn 524 hội viên, trong đó, có 151 hội viên chuyên ngành Trung ương, 178 hội viên là đảng viên, vững vàng về tư tưởng và tổ chức, phát triển đúng hướng, vững niềm tin và dấn thân vào thực tiễn cuộc sống, với lòng yêu nghề, tích cực nâng cao chất lượng sáng tác, chương trình biểu diễn, nhiều tác giả - tác phẩm đã để lại dấu ấn không thể nào quên.
         Kể từ khi chiến tranh kết thúc, văn nghệ tỉnh nhà vẫn hướng về đề tài đấu tranh cách mạng nhưng trong một cách tiếp cận mới, được khai thác từ nhiều góc độ, nhiều cung bậc, mang lại cái nhìn đa chiều nhưng vẫn tập trung vào sự hi sinh, khát vọng lớn lao vì độc lập tự do, thống nhất đất nước. Đó là các tác phẩm hội họa tái hiện những sự kiện lịch sử tiêu biểu làm sống dậy khí thế cách mạng của vùng đất Long An, như: Cuộc đấu tranh của nông dân ở Ngã tư Đức Hòa ngày 4/6/1930 (của Nguyễn An Định), Mít tinh mừng thắng lợi Cách mạng tháng 8/1945 ở Tân An (của Hòang Tuấn), Tân An những ngày Cách mạng tháng 8/1945 (Hữu Phương)…
         Bên cạnh đó, một thế hệ các nhà văn, nhà thơ trẻ không trải qua chiến tranh nhưng mang đến một cái nhìn trung thực và đầy nhân văn mà hiện tượng Đinh Thị Thu Vân với chất thơ tình rất riêng, khẩu ngữ mang đậm dấu ấn con người mộc mạc, giản dị, chân thật của vùng quê sông nước miền Tây với “Nếu không có ngày 30 tháng 4”, đặc biệt là “Một ngày ta ngoái lại” đã được chọn là 100 thi phẩm xuất sắc thế kỷ 20. Những chương trình, tiết mục của Đoàn nghệ thuật Xiếc nhân dân Long An gắn liền với vai trò và tên tuổi của NSND Thái Mạnh Hiển với nhiều tiết mục đạt giải tại liên hoan xiếc Việt Nam, liên hoan xiếc quốc tế, Liên Xô, tài năng xiếc trẻ 3 nước Đông Dương…, được công chúng cả nước mến mộ.
         Đoàn nghệ thuật Cải lương Long An một thời vàng son, từng là nơi quy tụ của các nghệ sĩ sân khấu tên tuổi cả nước, như NSND Phượng Loan, NSUT Út Bạch Lan, NS Thanh Tâm , NS Thúy Quyên,  NS Tuyết Hoa,  Danh hài Bảo Trí …, là nơi gắn bó hoạt động của nhiều thế hệ đạo diễn lớn, như: NSND Huỳnh Nga, NSND Trần Ngọc Giàu, NSND Triệu Trung Kiên,  NSUT Hoa Hạ, NSUT Kim Phương cùng với các soạn giả Nguyễn Minh Tuấn, NSUT Hữu Lộc, Kha Tuấn, Mộc Tùng, Đăng Minh,  Diệp Vàm Cỏ ... làm nên những tác phẩm đến nay vẫn còn in đậm trong ký ức của bao thế hệ mộ điệu, như: Trận chiến thầm lặng, Cánh hoa trong bão táp, Lý Ngư Vọng Nguyệt,  Mùa chim lá rụng,  Quán rượu Năm Hưng, Quán đợi chờ, Đất và Hoa, Đêm hội Long Trì,  Tình hẹn mùa trái chín,  Chỉ còn là kỷ niệm, Người đánh rơi hạnh phúc, Giọt đắng, Hương Tràm,  Vùng đất yêu thướng, Trở lại chiến trường xưa,  Lửa Thần, Võ Văn Tần một dấu son, Hai mảnh tình quê,  Phố an cư, Nghĩa sĩ Cần Giuộc, Tình và Nghĩa,  Kép hát làm vua,  Lời Thề Trước Miễu, Bên dòng sông Trẹm, Mưa đời, Hãy yêu nhau thật lòng, Ánh sáng phù du, Hồi xuân dược, Nguyễn Trung Trực,  Thầy Ba Đợi, Truyền thuyết Nàng Thơm,  Cuộc đời của mẹ, Chuyện của Dung,  Bên dòng Long Khốt, Người con của rừng tràm,  Kiếp hoa trong thời loạn... để từ đó tạo nên tên và thành danh cho nhiều thế hệ nghệ sĩ được phong danh hiệu Nhà nước như: NSND Hồ Ngọc Trinh và nhiều NSUT khác. Nhiều tác phẩm ca cổ góp phần lan tỏa hình ảnh một Long An nhiều mất mát hy sinh nhưng đầy yêu thương và rất đỗi hào hùng, như: Về Quê Ngoại, Hai nhánh sông quê… (Nguyễn Minh Tuấn), Chiếc áo bà ba… (Mộc Tùng), Xoài Đôi, Hãy đợi chờ em… (Kha Tuấn), Đôi chiếu Long Cang, Mùa hoa Đào (Việt Sơn) Ký ức dòng sông (Diệp Vàm Cỏ) và nhiều tác phẩm khác, đặc biệt là tác phẩm Dòng sông quê em (của Huyền Nhung). Nếu như ca khúc của Trương Quang Lục phổ thơ của Hoài Vũ chắp cánh cho Vàm Vỏ Đông bay cao thì bài tân cổ được cảm tác từ hai tác phẩm ấy mang tên Dòng sông quê em của Huyền Nhung chiếm trọn tình cảm của công chúng mộ điệu, góp phần làm cho hình ảnh Long An qua Vàm Cỏ Đông càng được lan tỏa sâu rộng trong cả nước.
         Cùng với công trình nghiên cứu xuất bản về văn nghệ dân gian như: Về nơi giáp nước (Chi hội Văn nghệ dân gian), Hát đưa em (của Trịnh Hùng),“Đờn ca tài tử Nam Bộ ở Long An (Võ Trường Kỳ), Nông Nho kể chuyện (Đỗ Văn Đồng), Nông ngư cụ Nam Bộ với ca dao tục ngữ (Phan Văn Phấn), Lễ hội miếu bà Ngũ hành Long Thượng (Nguyễn Tấn Quốc)..., hoạt động truyền dạy của các thế hệ nghệ nhân trên lĩnh vực Đờn ca tài tử Nam Bộ đã góp phần để UNESCO vinh danh di sản này là văn hóa phi vật thể nhân loại, mà Long An là một trong những thành viên chủ thể di sản.
         Nhiều sản phẩm điện ảnh - truyền hình của Đài Phát thanh và Truyền hình Long An sản xuất và các chương trình nghệ thuật quần chúng của Trung tâm văn hóa nghệ thuật tỉnh đạt thứ hạng cao, những công trình phối hợp quy hoạch kiến trúc - mỹ thuật của Hội kiến trúc sư Long An, như Khu công viên tượng đài Long An Trung dũng kiên cường, đã góp phần lan tỏa giá trị và hình ảnh quê hương Long An trong thời kỳ xây dựng và phát triển của tỉnh nhà.
         Và còn rất nhiều văn nghệ sĩ chuyên nghiệp lẫn không chuyên nghiệp đang tiếp nối thế hệ đi trước khẳng định tài năng, ngày đêm cống hiến âm thầm và đầy tâm huyết cho sự nghiệp văn học nghệ thuật.
        Tạp chí Văn nghệ Long An bản in và Trang Thông tin điện tử tiếp tục phát huy vai trò là diễn đàn văn nghệ, tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, định hướng sáng tác, quảng bá tác phẩm ca ngợi đất và người Long An đạt số lượng truy cập kỷ lục mỗi ngày trên 20.000 lượt.
         Ngoài tham gia vào các hoạt động văn nghệ khu vực và trong cả nước, Long An còn là sân chơi của nhiểu cuộc thi có uy tín mà Cuộc thi ảnh truyền thống “Long An quê hương tôi duy trì được 37 năm liên tục với 2.200 tác phẩm ảnh nghệ thuật được phổ biến, góp phần quảng bá hình ảnh địa phương trong thời kỳ hội nhập. Cuộc vận động sáng tác văn học thiếu nhi qua nhiều nhiều lần tổ chức phát đi tín hiệu đáng mừng về tiềm năng văn học trong lớp trẻ kế cận học sinh, sinh viên. Giải thưởng Văn học nghệ thuật Nguyễn Thông của tỉnh ra đời năm 2000, qua 6 lần tổ chức đã trao giải cho 138 tác giả với 152 tác phẩm, đã ghi nhận sự đóng góp, tôn vinh những thành tựu văn học nghệ thuật của các văn nghệ sỹ trong và ngoài tỉnh có tác phẩm tiêu biểu, giá trị về đất và người Long An, tạo sức lan tỏa rộng rãi trong đời sống văn học nghệ thuật tỉnh nhà, lưu giữ và động viên cho các thế hệ nối tiếp. Hội Liên hiệp VHNT làm thường trực Giải thưởng sáng tác, quảng bá tác phẩm văn học, nghệ thuật và báo chí chủ đề “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” do Ban Tuyên giáo Trung ương phát động từ năm 2010, đã thu hút 2.011  tác phẩm của 1.015 tác giả tham gia xét chọn, 306 tác phẩm đạt giải cá nhân, 08 giải tập thể. Sau 50 năm, văn học nghệ thuật tỉnh nhà có 2.300 tác phẩm đạt giải các cấp, trong đó có 15 giải quốc tế, 310 giải toàn quốc.
          Đến nay tỉnh có 01 NSND, 08 NSUT, 01 NNND, 10 NNUT và hiện đang đề nghị phong tặng danh hiệu Nhà nước cho 04 trường hợp NNND và 08 NNUT; có 39 nghệ nhân dân gian; 01 Nghệ sĩ nhiếp ảnh được phong tước hiệu Nghệ sĩ nhiếp ảnh Đặc biệt xuất sắc (E.VAPA/G), 03 Nghệ sĩ nhiếp ảnh Xuất sắc (E.VAPA), 02 Nghệ sĩ nhiếp ảnh Xuất sắc có công (ES.VAPA).
         Cùng với sự lan tỏa của tác giả - tác phẩm, đó thực sự là con số biết nói của kết quả một hành trình đóng góp của văn học nghệ thuật Long An mà Nhà nước và xã hội ghi nhận, tôn vinh.
          Nhìn lại chặng đường từ Hội Văn nghệ giải phóng (1964), rồi Hội Văn học Nghệ thuật (1982) đến Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật (từ 2006 đến nay), văn học nghệ thuật tỉnh nhà có quyền tự hào đã bước trên chặng đường không ngừng phấn đấu xây dựng và trưởng thành với đội ngũ sáng tác, sáng tạo văn học nghệ thuật giàu lòng yêu quê hương đất nước mà thành quả qua các thời kỳ đã góp phần vào sự nghiệp cách mạng, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, giữ gìn bản sắc văn hóa và đóng góp vào những bài học lớn cho văn học nghệ thuật nước nhà về xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức - văn nghệ sĩ. Với niềm tự hào về truyền thống văn học nghệ thuật tỉnh nhà, với nguồn động viên lớn của các cấp, các ngành, tổ chức, cá nhân và công chúng yêu thích văn học nghệ thuật, đội ngũ văn nghệ sĩ Long An tiếp tục phấn đấu, không ngừng vươn tới các giá trị của chân - thiện - mỹ “nhằm góp phần xây dựng văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, hoàn thành sứ mệnh cao cả của những người nghệ sĩ - chiến sĩ trong thời kỳ lịch sử mới trên quê hương Long An giàu truyền thống lịch sử - văn hóa, yêu nước và cách mạng./.